حمایت از حقوق زنان سالمند در قوانین و مقررات ایران و مقایسه آن با اسناد بین المللی

اصلاح وضعیت زنان سالمند و حل مسائل و مشکلات آنان اگر با روشی مناسب و مبتنی بر الگوی تحول گرای دینی و بومی صورت پذیرد، دستاوردهای شگرفی برای جوامع بشری در پیش خواهد داشت. در جمهوری اسلامی ایران، مسائل زنان و سالمندان، بعضاً در قانون اساسی مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است و در برخی قوانین و مقررات عادی نیز، در راستای اجرایی کردن قانون اساسی در این زمینه گام برداشته شده است. از جمله این مقررات حمایتی، می توان به بند 4 اصل بیست و یکم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، با موضوع ایجاد بیمه خاص بیوگان و زنان سالخورده و بی سرپرست، در حمایت از زنان سالمند اشاره کرد. در قوانین عادی نیز قانون تشکیل شورای ملی سالمندان به موضوع حمایت از سالمندان پرداخته است. تدوین، اصلاح یا تغییر قوانین مربوط به حمایت از زنان سالمند، بر اساس شناخت نیازها و خواسته های آنان در عرصه های مختلف، تبیین و تنویر دیدگاه اسلام در زمینه حقوق زنان و سالمندان، و انجام پژوهش هایی در جهت ارائه راهکارهای عملی تا رسیدن به نتایج مطلوب، از امور مهمی است که در فرایند رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه نقش به سزایی دارد. از سوی دیگر تحقق حمایت های قانونی و قضایی از زنان سالمند، نیازمند هماهنگی و همدلی قوای سه گانه در سه مرحله: پیش بینی حمایت ها، پیش گیری از آسیب ها و اقدامات قضایی می باشد، وضع قوانین متناسب با نیاز های امروز زنان سالمند و اصلاح قوانین موجود در این زمینه، اولین گام در حمایت از این قشر آسیب پذیر است. در عرصه بین المللی نیز به ویژه در راستای ارتقاء حقوق بشر در معاهدات وکنوانسیون ها، تلاش هایی صورت گرفته است، از جمله می توان به اعلامیه پکن صادره از سوی چهارمین کنفرانس سازمان ملل متحد در مورد زنان در سپتامبر1995، و قطعنامه اصول ملل متحد برای سالمندان در دسامبر 1991، اشاره کرد. جمهوری اسلامی ایران، به عنوان بخشی از جامعه بین المللی، نمی تواند در انطباق قوانین خود با تحولات موجود در سطح بین المللی و منطقه ای، بی تفاوت باشد. از طرفی هویت اسلامی این نظام، مطالبات دیگری را منطبق با واقعیت ها و آموزه های درون دینی پیش می آورد که پاسخگویی به این مطالبات، باز نگری در قوانین را ضرورت می دهد. این پژوهش با روش تحلیلی- تلفیقی پی ریزی شده است؛ در بخش مبانی معرفتی، نظری و علمی، از روش اسنادی، و در بخش تجزیه و تحلیل قوانین و مقررات، از روش مصاحبه عمیق (دلفی) با صاحب نظران استفاده شده است، اهداف این پژوهش، شناخت و بررسی مبانی حقوقی دینی در تأمین نیازهای حقوقی زنان سالمند، بررسی مصادیق حمایتی از زنان سالمند در قوانین و مقررات ایران، و بررسی تطبیقی قوانین ایران با اسناد بین المللی در زمینه سالمندان با هدف اصلاح قوانین و پر کردن خلاءهای آن می باشد. پژوهش بعد از بیان طرح نامه تحقیق، با ذکر کلیات، ارائه تاریخچه و ویژگی های سالمندی آغاز شده است، در بخش مبانی نظری، ضرورت زمینه ای پژوهش حاضر، جهت توانمندی زنان سالمند، چارچوب نظری توانمند سازی زنان در اندیشه دینی امام خمینی«ره»، و در رابطه با رفاه اجتماعی و چگونگی تأمین آن، مجموع نظریه های بنیادی رفاه اجتماعی (نظریه ترمیمی و نظریه نهادی) مبنای عمل قرار گرفته است. در فصل سوم پژوهش، به مبانی و مستندات حقوقی با رویکرد حمایتی از زنان سالمند در سیستم قانونگذاری اسلامی پرداخته شده، و با بیان مقاصد، اصول و قواعد شریعت اسلام، سعی در تبیین حقوق زنان سالمند، در نظام جامع اسلامی داشته است، پس از آن، فصل چهارم به بررسی اسناد بین المللی در دو حوزه زنان و سالمندان پرداخته است، و فصل آخر نیز انواع حمایت های قانونگذار و تشکیلات حمایتی در قوانین ایران را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است، سپس سعی گردیده تدابیری که به منظور حمایت از زنان سالمند باید اتخاذ شود، پیشنهاد شود. بررسی ها نشان داد علی رغم وجود آموزه های اسلامی بر حمایت از کرامت و شأن زنان سالمند، و تأکید اسناد بین المللی برتکلیف دولت ها به تأمین حقوق رفاه اجتماعی و دیگر حقوق برای زنان و سالمندان، قوانین ایران به طور کامل همگام با آموزه های اسلامی و تحولات حقوق بین المللی پیش نرفته است. تصویب قانون شورای سالمندان نیز با توجه به عدم اجرای آن نتوانسته است اثر گذاری لازم را در وضعیت زنان سالمند داشته باشد.